Het geheim van de bal

biljartballen-set-10aMijn column van vorige maand riep weer eens voornamelijk vragen op over onderhoud en veroudering van biljartballen. Op een rijtje: Wat is de levensduur van biljartballen? Worden ballen na verloop van tijd (speeltijd) minder soepel? Verandert het gewicht en/of de diameter?

AIs verzamelaar ben ik in bezit van honderden meest oude biljartballen, waaraan ik destijds al veel metingen gedaan heb. De resultaten daarvan waren bepaald niet bemoedigend, daar de afwijkingen dusdanig uiteenlopend waren dat geen eensluidende conclusies konden worden getrokken. De testen zijn ongeveer 15 tot 20 jaar oud en ik was destijds vooral geïnteresseerd hoe de S.A. Ballen zich gedroegen t.o.v. Ivoren biljartballen. Lees verder: Het geheim van de bal

Pomerans en onderhoud

Op speciaal verzoek nog maar eens het wel en wee van de pomerans. Francois Mingaud wordt gezien als de uitvinder van de pomerans. Hij lijmde een stukje leer op een biljartkeu, haalde de bovenkant langs de kalkmuur van zijn detentieruimte en op het biljart was effect geboren. Op latere leeftijd schreef deze Fransman veelvuldig over biljarten, nadat hij zich inmiddels in Rotterdam had gevestigd.

Training-201601-01
Foto 1

Na veel experimenteren rond 1800 ontdekte Mingaud, dat er een groot verschil was tussen een harde en een zachte pomerans.Was het leertje te hard, dan kon de speler minder veel effect geven. Veelvuldig ketsen werd toegeschreven aan de pomerans. Door een ruw smeermiddel op de pomerans te smeren kon beter met effect worden gespeeld en zo ontstond het gebruik van krijt. Eigenlijk is krijt niets anders dan gemalen potas en een beetje beenderlijm. Een kleurstof bepaalt of krijt rood, groen, blauw of welke kleur dan ook verlangd wordt. Lees verder: Pomerans en onderhoud

FAQ

faq-biljart-01Regelmatig krijgen wij de meest uiteenlopende vragen over biljarts, onderhoudt, ballen, verwarming en accessoires, hier proberen wij er een aantal te beantwoorden. Staat uw vraag er niet tussen, stel hem via email, of via het reactievenster onderaan de pagina.

  1. Waar is het laken van gemaakt: (Het laken bestaat hoofdzakelijk uit wol, ter versteviging wordt hier vaak nylon aan toegevoegd.)
  2. Hoe vaak moet ik het laken vervangen: (Bij normaal gebruik in de horeca om de 6 maanden tot een jaar, afhankelijk van de gespeelde uren worden de bandenlakens en het bladlaken te vervangen. In de topcompetitie wordt iedere 3 a 4 maanden het laken vervangen.)
  3. Bestaan er andere kleur lakens dan groen: (Het meest gebruikte carambole laken is groen gekleurd, dit is ook het rustigste aan de ogen en goed contrasterend, echter soms wordt er ook op blauw laken gespeeld. Er waren fabeltjes rond in biljartland, blauw is duurder, blauw is beter, enz.. Dit blauwe biljartlaken heeft exact dezelfde eigenschappen als de groene lakens, de kleur is puur een cosmetische aangelegenheid.)
  4. Hoe ontstaan witte spots op het laken: (Deze markeringen ontstaan door wrijving van de bal met het laken. Bij met name trek- en doorstoten roteert de bal op één plek. De temperatuur kan hierdoor oplopen tot 250°C en veroorzaakt een witte spot.)
  5. Waar zijn biljartballen van gemaakt: (Vroeger werden biljartballen gesneden uit ivoor, tegenwoordig worden ze gemaakt van kunststof. De Aramith ballen worden vervaardigd uit Phenol-hars en staan garant voor een constant gewicht en een perfecte loop.)
  6. Hoelang gaan biljartballen mee: (Ook biljartballen zijn onderhevig aan slijtage, soms kunnen de ballen enkele millimeters slijten per seizoen als ze intensief bespeeld worden. Over het algemeen kun je stellen dat de ballen eveneens als het laken na 1000 uur moeten worden vervangen. De topteams in de Nederlandse competitie vervangen daarom om de 500 uur of 6 maanden de ballen. Sommige profs spelen maximaal 50 uur met een set ballen.)
  7. Hoeveel ruimte heb ik nodig: (Een standaard keu heeft een lengte van 140cm, hierbij opgeteld wordt een extra 5cm voor de uitstoot. Deze uitkomst vermenigvuldigd u met 2 en telt de speelmaat hierbij op. Voor een tafel met afmeting 230x115cm heeft u dus een speelruimte nodig van 520x405cm. Bij een loodrechte afstoot uit de band van een vaste bal aan de band gelden deze minimum maten. Dit komt echter in minder dan 5% van de stoten voor. Er bestaan ook keu’s met een lengte variërend tussen de 110 en 130cm om deze stoten in geval van ruimtegebrek te kunnen maken.) Zie wetenswaardigheden en biljart
  8. Kan ik een biljart op zolder of in de kelder plaatsen: (Indien het biljart via de trap moet worden verplaatst zal in ieder geval de leiplaat uit 3-delen moeten bestaan, tevens moet het frame demontabel zijn.)
  9. Wat zijn de voorkomende speelmaten van een biljart: (De meest gangbare speelmaten zijn: 210x105cm, 230x115cm en 285×142,5cm, echter ook tafels met afwijkende afmetingen komen voor. De lengte is altijd 2x de breedte.)
  10. Hoe hoog is een biljart: (De standaard hoogte van een biljart bedraagt tussen de 78 en 80 cm)
  11. Wat zijn de wedstrijdmaten: (De officiële speelmaten zijn 230x115cm en 285×142,5cm. De speelmaat 230 komt het meest voor. De grote maat wordt veelal gebruikt bij het 3-bandenspel en de diverse anker-kaderspelen.)
  12. Wat bedoelt men met speelmaten: (Dit is de maat gemeten tussen de banden op het speelveld. De breedte van de banden is hier buiten beschouwing gelaten.)
  13. Waarom is een biljart verwarmd: (Leisteen is een poreus materiaal en neemt hierdoor vocht op uit zijn omgeving, om dit te voorkomen wordt de leiplaat verwarmt zodat de snelheid van het laken niet wordt beïnvloedt door het vocht uit de leiplaat.)
  14. Waar is het speelveld onder het laken van gemaakt: (Het materiaal voor het speelveld bestaat uit leisteen.)
  15. Hoe dik is een leiplaat: (De standaarddikte voor carambole is 5 cm, vroeger werden zelfs leiplaten van 7 cm gebruikt, tegenwoordig komen ook dikte’s van 4 cm voor.)
  16. Wat weegt een biljart: (Een biljart met speelmaat 230x115cm en een 5-cm dikke lei weegt tussen de 800 en 1000 kg, afhankelijk van de uitvoering.)
  17. Hoelang gaat een biljart mee: (Als een biljart goed wordt onderhouden zal het zeker tientallen jaren meekunnen. Wel moeten de rubbers vervangen worden en regelmatig de lakens vernieuwen.)
  18. Bestaan er tafels voor zowel carambole als pool/snooker: (Er bestaan combibiljarts waarbij de banden verwisseld kunnen worden. Zo kunt u van uw carambole biljart in een mum van tijd een poolbiljart maken. Het blijft echter een compromis aangezien de verschillende spelsoorten op een ander type laken worden gespeeld.)
  19. Mijn biljart bonkt, hoe komt dit: (Als de banden geen optimaal contact met de leiplaat maken zal de energie uit de bal verloren gaan in de band. De band zal deze opgenomen energie omzetten in trilling. Een biljart dat bonkt zal onnodig veel energie afstaan en daardoor trager worden van spel. Dit is veelal het geval bij biljarts met zijmontagebanden. Indien de “neus” van de band vettig is, is een optimaal contact met de band niet mogelijk. De ballen zullen gaan springen en hierdoor een bonkend geluid veroorzaken. Door de lakenbanden te vervangen wordt dit meestal opgelost. Een koud biljart kan ook bonken, dit omdat er veel vocht in het laken van de banden zit en er dus minder goed contact met het bandenrubber is. Als laatste kan ook het laken te los zijn aangebracht op de banden, dit is enkel op te lossen door deze te laten vernieuwen.)
  20. Waarom zitten er witte markeringen/diamonds in de banden: (Om een goed positiespel te kunnen spelen en optimaal gebruik te maken van de tafel zijn de banden voorzien van markeringen. Aan de hand van deze markeringen kunt u uitrekenen waar de bal zal komen als er via de band wordt gespeeld. Met name met 3-banden wordt er veelvuldig gebruik gemaakt van het Diamonds rekensysteem.)
  21. Waarom zitten er soms witte lijnen op het biljartlaken: (De witte lijn zijn aangebracht met behulp van een kaderbak of in de hoeken met een librehoek. Dit heeft te maken met de spelsoort die men wil spelen en hiermee worden verborgen zone’s aangegeven, de zogenaamde kaders met soms ook nog ankers.)
  22. Waarmee worden witte lijnen op het biljartlaken gezet: (De witte lijn zijn aangebracht met behulp van een speciaal wit potlood of onuitwisbare stift.
  23. Hoe meet ik de afstootpunten op: De afstoot punten ook wel acquits genaamd is een rekensom, de boven en onder-acquits liggen op 1/4 van de lengte van het biljart en op de hartlijn. Doe dit altijd eerst met een wit uitwisbaar potlood, en meet van 2 kanten, pas als alles klopt maak je deze permanent met een stift.) Zie Acquits aftekenen

 

Levensduur

Over biljartballen is al veel geschreven en nog veel meer over geklaagd.

De beste biljartballen zijn van het merk Super Aramith. Vele tientallen jaren van onderzoek en testen hebben geleid tot de op dit moment meest gangbare bal. Binnen het merk Super Aramith zijn er vier type ballen.
Wij hebben bewust gekozen voor de Super Aramith Pro Cup bal, het setje met een rode, witte en een gele bal. Vooral de oudere biljarters ervaren met de heldere rode kleur op grotere afstand meer contrast en dus scherpte. Zij hebben het gevoel dat ze die bal dan beter kunnen raken op de gewenste dikte.
Daarnaast vinden ze het handig niet telkens te hoeven zoeken naar de stip. Heel simpel, de een speelt met de gele bal en de andere speler heeft de witte bal. Niet stiekem de andere bal pakken, dan word je (misschien) afgeteld.
Onze belangrijkste reden is echter dat de Super Aramith Pro Cup (met gele bal dus) langer goed blijft, althans als ie fatsoenlijk wordt schoongemaakt en –gehouden!

Hoelang gaat nu zo’n biljartbal mee, zult u vragen? Wel, dat hangt van diverse factoren af. Allereerst, hoe is het onderhoud, het schoonmaken dus. Ten tweede hoe en wat wordt er mee gespeeld. Bij het driebanden krijgen de ballen veel meer te verduren dan wanneer een hele goeie libre speler de ballen langs het bandje tikt. Zeker de hardere botsingen van bal op bal geven duidelijk waarneembare beschadigingen op de bal te zien. Als het ware schuurplekjes, platte kantjes, op de bal. Geen wonder dat sommige biljarters wel eens zeggen dat die ballen vierkant zijn! Vaak proberen ze hun eigen falen wat te verbloemen, maar helemaal ongelijk hebben ze soms toch niet.

Een derde punt dat de levensduur bepaalt is de tijd. Hoe ouder een bal wordt des te meer ie krimpt! De weekmaker in de plastic bal, jaja het is allang geen ivoor meer, verdampt iets. Daardoor, en ook door de vele botsingen die de ballen ondergaan, neemt het volume en gewicht af van de bal. De ballen krimpen echt! Zo’n 1 tot 1,5 millimeter in een jaar. Daardoor vermindert de souplesse van de ballen: trekken wordt dus steeds wat moeilijker.

Tenslotte nog wat ervaringscijfers. Als er steeds of vaak hard wordt gespeeld (driebanden bijvoorbeeld) merk je al na zeg ‘s 50 speeluren dat de ballen minder soepel reageren. Bij het gemiddelde libre spel gaan de ballen gelukkig langer mee. De ballenfabrikant adviseert dan na ca. 1000 speeluren, of maximaal één jaar, de ballen te vervangen.

Hele goeie libre en/of kaderspelers voelen echter na 100 uur al een teruggang in kwaliteit.

Hoe dan ook, het voelen of een setje ballen moet worden vervangen is niet altijd een simpele zaak, het is ook vaak een beetje subjectief.

Verwarming

Biljarts worden meestal elektrisch verwarmd. Doel hiervan is dat het laken droog blijft, zodat de biljartballen beter rollen.
Vaak blijft deze verwarming aanstaan buiten openingstijden.

Plaats een tijdschakelaar op de biljartverwarming zodat deze buiten openingstijden uit is. Stel de tijdschakelklok zo in dat de verwarming 1,5 uur voor het eerste gebruik ingeschakeld wordt, en ook 1,5 uur voor de eindtijd uitgeschakeld wordt. Het laken is dan droog bij het eerste spel.

Verwarmingsthermostaat
Verwarmingsthermostaat

Temperatuur:
Stel de verwarmingsthermostaat van het biljartlaken ook niet te hoog in. 4°C boven de omgevingstemperatuur is voldoende. Doel is immers om het laken droog te houden, niet om het laken warm te houden.

Levensduur:
Ook uit kwaliteitsoogpunt is het beter de biljartverwarming uit te schakelen buiten gebruikstijden. Hierdoor gaan de rubberstootbanden langer mee. Het biljart dekt u na afloop af met afdekzeil. Het is niet wenselijk de hoeken van het afdekzeil open te slaan. Dit heeft geen zin er komt immers stof op het laken en dit komt de kwaliteit en levensduur van het biljartlaken niet ten goede. Lees verder: Verwarming

Biljartbanden

De biljarter ervaart de ene tafel als prettig, de andere als moeilijk. Er zijn nogal wat oorzaken te noemen waarom het verschil per biljarttafel kan verschillen: Het laken. Dit kan langzaam of juist snel zijn, nieuw of oud, wellicht zelfs vochtig. De ballen. Nieuw of oud, schoon of vuil, soepel of stug.
De psyche van de speler. Dit kan zeer subjectief zijn. Gaat het de eerste beurten goed of juist heel slecht, dan zal de speler al gauw geneigd zijn conclusieste trekken. Zo’n mening kan haaks staan op die van de tegenstander en is dus arbitrair.

De bandafslag. Hier raken we een concrete aanwijzing die werkelijk bij een bepaalde tafel hoort. Deze is meetbaar, bijvoorbeeld door middel van een ‘diamondsysteem’ en bepaalt voor het grootste deel wat ik zou willen noemen het ‘karakter’ van het biljart.
Een gevorderde speler zou tijdens het instoten de bandafslag moeten leren kennen, zodat hij tijdens de partij hiermee rekening kan houden. Geen sinecure, maar toch… Lees verder: Biljartbanden